Birinci Dünya Savaşı’nın Nedenleri: 1914 yılında başlayan ve 1918’de sona eren I. Dünya Savaşı, dünyanın gördüğü ilk genel savaştır. Yirmi altı ülkenin katıldığı ve beş kıtada etkisinin görüldüğü bu savaş sebep ve sonuçları itibariyle dünya devletlerinin genelini etkilemiştir. Önce Balkanlar’da başlayan sonra Avrupa’ya, oradan da dünya geneline yayılan bu savaşın ekonomik, siyasi ve askeri gelişmelerden kaynaklanan birçok nedeni vardı. Bu nedenlerin en önemlileri şu şekilde açıklanabilir:
- I. Dünya Savaşı’nın nedenlerini Fransız İhtilali’nin getirdiği fikir akımlarında ve sanayi inkılabının ortaya çıkardığı sömürgecilik yarışında aramak gerekir.
- XIX. yüzyılda Avrupa’da sanayileşmenin hızla gelişmesi ve sanayi inkılabının gerçekleştirilmesi sömürgecilik hareketlerinin artmasına neden olmuştur. Çünkü sanayi inkılabının gerçekleşmesi ile seri üretim başlamış ve ham madde ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Ayrıca seri üretime bağlı olarak bol miktarda mal üretilmiştir. Bu iki durum Avrupa ülkelerini ham madde ve pazar arayışına yöneltmeye, Afrika ve Uzak Doğu’da birbirleriyle rekabet etmeye başlatmıştır. Devletler arasında yaşanan bu ekonomik çıkar çatışmaları karşı
lıklı siyasi rekabetlere, uyuşmazlık ve çatışmalara hatta devletler arasında bloklaşmalara yol açmıştır.
- XIX. yüzyılın sonlarına doğru siyasi birliklerini, tamamlayan Almanya ve İtalya, Avrupa’da kuvvetli birer devlet haline geldiler. Özellikle Almanya sanayide çok gelişme gösterdi. Dünyada sanayi üretiminde önemli yer edinen Almanya dünya pazarlarına sürdüğü mallar, kaliteli, ucuz ve bol olması nedeniyle dış pazarlarda tutuldu. Bu konuda gücünü kanıtlayacak biçimde dünya pazarının bir bölümüne sahip oldu. Hatta İngiltere gibi bir sanayi ülkesinin sömürgelerindeki pazarlarında bile Alman sanayi malları aranmaya başladı. Bu durum, sömürgecilikte çok ileri gitmiş olan İngiltereyi endişeye düşürdü. Ham madde ve pazar ihtiyacı bu iki devlet arasında sömürgecilik yarışına neden oldu. Ekonomik alandaki Alman-İngiliz rekabeti, siyasi alanda da etkisini gösterdi. Almanya’nın güçlü bir devlet olarak ortaya çıkması, Avrupa’daki güçler dengesini bozmuştur. İngiltere ve Fransa’nın siyasi ve ekonomik çıkarları Almanya ile çatışıyordu. Fransa’nın 1871’de Sedan Savaşı’nda Almanya’ya yenilerek kaybettiği Alsace-Loraine (Alsas-Loren)’i geri almak istemesi, İngiltere ile Fransa arasında yakınlaşmaya neden oldu.
- Rusya’nın Balkanlar’da panislavizmi gerçekleştirerek Boğazlara hâkim olmayı ve sıcak denizlere (Akdeniz’e) inmeyi hedeflemesi onları, Balkanlar’da Slavcılık akımlarına karşı Germen hâkimiyetini destekleyen Almanya ile karşı karşıya getirdi. Rusya’nın Balkanlar’da izlediği panislavizm (Slavları birleştirme) politikası Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun da işine gelmiyordu. Rusya’nın bu politikası bünyesinde Slav topluluklarını barındıran Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun hem birliği için hem de Balkanlar’daki nüfuz mücadelesi için önemli bir tehdit oluşturuyordu. Çünkü Rusya bu politikası ile imparatorluğun içinde yaşayan Slavları etkileyerek, Avusturya’yı parçalayıp Slavları kendi yönteminde birleştirmeyi amaçlıyordu. Balkanlara egemen bir Rusya’nın varlığını istemeyen Almanya bu konuda Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nu destekledi. Bunun üzerine Rusya, bu devletlerin karşısında yer alan İngiltere ile Fransa’ya yaklaştı.
- İtalya’nın da sanayisini geliştirmek istemesi, ham madde ve pazar arayışı içinde olması, onu Fransa ve İngiltere ile karşı karşıya getirdi. Ayrıca İtalya Avusturya ve Fransa’nın elinde bulunan İtalyanların yaşadıkları yerleri ülkesine katmak istemesi bu devletlerle arasının açılmasına neden oldu. Çünkü birliğini yeni sağlayan İtalya, Avusturya-Macaristan’ın elindeki topraklarını (Trol ve Trieste) geri alma isteğinde ve Akdeniz’e egemen olma düşüncesinde idi. Diğer taraftan Japonya’nın, Asya ve Büyük Okyanus’ta yayılma politikası, Fransız İhtilali’nin yaydığı milliyetçilik akımının etkisiyle imparatorluklarda yaşayan milletlerin ayaklanma çıkarmaları, devletler arası bloklaşma ve silahlama yarışı savaşın çıkmasında etkili oldu.
- Avrupa ülkeleri arasındaki bu siyasi ve ekonomik çıkar çatışması, kendi aralarında gruplaşmalara sebep oldu. Almanya, Avusturya –Macaristan İmparatorluğu ve İtalya anlaşarak Üçlü İttifak Devletleri (Üçlü Bağlaşma Devletleri)’ni oluşturdular (1882).
- Bu gruplaşmaya karşı; İngiltere, Rusya ve Fransa kendi aralarında anlaşarak Üçlü İtilaf Devletleri (Üçlü Antlaşma Devletleri)’ni meydana getirdiler.
Kaynak: T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Açık Öğretim Okulları (Açık Öğretim Lisesi- Meslekî Açık Öğretim Lisesi) İçin Hazırlanan 11. Sınıf Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük 1 Ders Notları, Alim ÖZTÜRK, s 15, 2007
- Okuma Sayısı: Bu yazı 28232 defa okunmuştur.
