Balkan Antantı: Balkan Devletleri ile geniş bir çerçevede ilişkileri geliştirme fikrini ilk olarak Türkiye ortaya atmıştır. Türkiye Balkan ülkeleri arasında siyasi işbirliğini öngören bir Balkan Antantı’nın kurulmasını savunmuştur. Yunanistan, Türkiye’nin Balkanlar’da başlattığı bu işbirliği önerilerine sıcak bakmaya başlamıştır. 1929’da dünyada yaşanan ekonomik kriz, Balkan işbirliğinin gerçekleşmesinde Türkiye için önemli bir fırsat olmuştur. Ekonomik amaçlarla toplanan ilk Balkan Konferansı Türkiye ile Yunanistan’ın öncülüğünde Atina’da gerçekleştirilmiştir. Atina’dan sonra İstanbul, Bükreş ve Selanik’te olmak üzere konferanslar her yıl tekrarlanmıştır.1932’de Bükreş’te toplanan üçüncü Balkan Konferansı’nda bir Balkan Antantı tasarısı ortaya çıkmıştır. Bu suretle diğer alanlarda yapılan işbirliğinin yanı sıra Balkan Devletleri arasında siyasi işbirliği de sağlanmış olacaktı. Balkanlarda siyasi işbirliğini öngören Balkan Paktı Antantı, Balkan Konferanslarıyla gerçekleştirilen yakınlaşma ve işbirliğinin bir sonucudur. Balkan Antantı’nın yapılmasını gerektiren önemli etkenler bulunmaktaydı.
I. Dünya Savaşı’ndan sonra imzalanan antlaşmalar bazı ül
keleri memnun etmediği için kalıcı bir barış sağlanamamıştır. Bu nedenle Bulgaristan ve Arnavutluk yapılan antlaşmaları değiştirmekten yana politika izlemeye başlamıştır. Amaçları; sınırları değiştirmek ve toprakları büyütmekti. Buna karşılık Türkiye, Yugoslavya ve Yunanistan’da mevcut antlaşmaların devamından yana olmuşlardır. Nitekim Bulgaristan ve Arnavutluk Balkan Konferansı’nda, Balkanlar’da var olan düzenin değiştirilmesi yönündeki amaçlarını dolaylı olarak belirtmişlerdir. Fakat Türkiye, Romanya, Yugoslavya ve Yunanistan buna engel olmuşlardı r. Türkiye, Bulgaristan’ın Balkan Birliği içerisinde yer alması için çok çaba göstermiş ancak bunda başarılı olamamıştır. İtalya’nın baskıları sonucunda da Arnavutluk ve Bulgaristan Balkan Konferansı’ndan çekilmişlerdir. Bulgaristan’ın Balkan Birliği’ne katılmasını engelleyen iki mesele vardı:
- Bulgaristan’ın Makedonya üzerindeki emelleri etkili oldu. Makedonya’da önemli bir Bulgar azınlık vardı. Azınlıkların haklarının korunmasını istiyordu.
- Ege Denizi’ne çıkabilmek için bir çıkış yolu istemesi. İşte bu isteklerini gerçekleştirmek isteyen Bulgaristan Balkanlar’da daha önce kurulmuş olan düzenin dolaylı olarak değişmesini amaçlamıştı r. Ancak Balkan Birliği içinde yer alan diğer Balkan ülkeleri buna karşı çıkmışlardır. Bu nedenle Balkan Birliği’ni kendisine karşı bir oluşum olarak değerlendiren Bulgaristan bu birlik içerisinde yer almamıştır. Arnavutluk’ta İtalya’nın kontrolünde olduğu için bu ülkeden çekindiğinden Balkan Birliği’ne girmemiştir. Dolayısıyla Balkan ülkesi olmasına rağmen Bulgaristan ve Arnavutluk ileride kurulacak olan Balkan Antantı’nın içinde olmamışlardır. Bulgaristan ve Arnavutluk’un izlediği politikalar, Balkan Paktı Antantı’nın yapılmasını geciktirmiştir. Ayrıca Yunanistan ile Türkiye arasındaki kötü ilişkiler de işbirliğinin gecikmesinde etkili olmuştur. Fakat 1930’da Nüfus Mübadelesi sorunu çözülünce ilişkiler düzelmeye başlamıştır. Bu da Balkan Paktı Antantı için yapılan görüşmelerde kolaylık sağlamıştır.
Türkiye ile Yunanistan arasındaki yakınlaşma diğer Balkan Devletlerini de olumlu şekilde etkiledi. Bu sırada Balkan Devletleri arasında siyasi işbirliğinin kurulmasına sebep olacak ve bunu hızlandıracak gelişmeler görülmeye başlandı. Çünkü 1933 yılından sonra faşist İtalya ve Nazi Almanya’sı güçlenmeye ve dünya barışını tehdit etmeye başladılar. İtalya, Balkanları ve Doğu Akdeniz’i yayılma alanı seçmiş Asya ve Afrika’da yayılma emellerini açıklamıştır. İtalya’nın bu politikası Türkiye’nin yanı sıra Yugoslavya ve Yunanistan’da da endişe oluşturmuştur. Almanya’nın doğuda çıkarları vardı. Bu iki devletin sömürgeciliğe yönelik dış politikaları Balkan Devletleri arasında yakınlaşma ve işbirliği isteğini doğurdu. Türkiye de İtalya’ya karşı batı sınırlarını güvence altına alma çabasına girişti. Balkan Antantı’nın kuruluşuna giden yolda ilk siyasal girişim Türkiye ile Yunanistan’ın 14 Eylül 1933’te Dostluk Antlaşması’nı imzalamaları olmuştur.
Türk – Yunan antlaşması Romanya’yı harekete geçirdi ve Türkiye ile Romanya arasında da bir Dostluk Antlaşması yapıldı ( 17 Ekim 1933). Romanya’yı bu antlaşmaya yönelten sebeplerden biri Bulgaristan’ın Romanya aleyhine siyaset izlemesi, diğeri de kendi deniz ticaretinin Türk boğazlarına bağlı bulunması dır. Türkiye’nin yaptığı bu antlaşmalara Bulgaristan tarafından tepki gösterilince Yugoslavya bu durumdan endişe ederek 27 Kasım 1933’de Türkiye ile bir Dostluk Antlaşması yaptı. Yugoslavya’yı bu antlaşmayı imzalamaya götüren sebep Bulgaristan’dan duyduğu endişe olduğu kadar, İtalyan yayılmacılığı da etkili olmuştur. Görüldüğü gibi, Türkiye ile Balkan Devletleri arasında yapılan ikili antlaşmalar aynı amacı taşımaktadırlar. Almanya, İtalya ve Bulgaristan’ın izlediği yayılmacı ve saldırgan politikalara karşı sınır güvenliklerini güvenceye almak istemeleri temel amaçtır. Yapılan anlaşmaların her üçü de aynı amacı taşıdığına göre yapılması gereken şey, dört devletin tek bir antlaşma ile birbirine bağlanmaları olacaktır. Bu da 9 Şubat 1934’te Türkiye, Yugoslavya, Yunanistan ve Romanya’nın Atina’da toplanarak Balkan Antantı’nı imzalamaları ile gerçekleşmiştir (Resim 3.1). Balkan Antantı’na, Balkan devleti olmalarına rağmen Arnavutluk ve Bulgaristan katılmamıştır.
Balkan Antantı ile Anlaşma Sağlanan Konular;
- Bu devletlere ait sınırlar, karşılıklı olarak güvenlik altına alınıyordu.
- Bu devletler, birbirine danışmadan herhangi bir Balkan devleti ile birlikte bir siyasi harekette bulunmamayı ve herhangi bir siyasi antlaşma yapmamayı, kabul ediyorlardı.
Türkiye bu antlaşma ile batı sınırlarını güvence altına almıştır. Türkiye’nin dış politikasında barış ve güvenliğe ne kadar önem verdiğini göstermesi bakımından dikkat çekici bir antlaşmadır. Balkan Antantı Balkanlar’da barışın korunması konusunda önemli rol oynamıştır. Fakat etkili bir işbirliğinin doğmasını sağlayamamış ve beklenen neticeyi verememiştir. Çünkü Almanya ve İtalya’nın ağır basması Balkan Paktı Antantı’nı zayıflatmıştır. Almanya’nı n Avrupa’daki etkinliğini gören Romanya bu ülkeden çekinerek Balkan Antantı ile ilgisini azaltmıştır. Almanya ve İtalya’nın etkisiyle Yugoslavya, Balkan Antantı dışında kalan Bulgaristan ile işbirliği antlaşması yapmıştır. Bu durum Balkan Paktı Antantı’nı yaralamıştır. Çünkü Balkan Antantı birinci planda Bulgaristan’a karşı gerçekleştirilmiş bir oluşumdu. Bunun dışında Yugoslavya, İtalya ile de bir anlaşma imzaladı. II. Dünya Savaşı’nın çıkması ile birlikte Balkan Antantı parçalanarak geçerliliğini yitirmiştir.
Kaynak: T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Açık Öğretim Okulları (Açık Öğretim Lisesi- Meslekî Açık Öğretim Lisesi) İçin Hazırlanan 11. Sınıf Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük 2 Ders Notları, Alim ÖZTÜRK, s 78, 2007
- Okuma Sayısı: Bu yazı 37954 defa okunmuştur.
